Ateroskleroza koronarnih arterija

Srce je ishranjeno od sistema koronarnih arterija koje ga okružuju u obliku venca (korone) zbog čega su i dobile ime. Težina srca iznosi 270—300 grama i to je, u stvari, šuplji mišićni organ, pumpa koja izbacuje pri svakoj kontrakciji (sistoli) krv u arterije i na taj način omogućuje cirkulaciju.

Srce je smešteno u donjem delu prednjeg medijastinuma (sredogruđa) i sastoji se uglavnom iz mišićnih vlakana. Srčani mišić se naziva miokard, on je spolja obmotan opnom koja se naziva perikard, a sa unutrašnje strane pokriven je drugom opnom koja se zove endokard. Srčana pumpa sastoji se iz četiri šupljine, dve pretkomore i dve komore. Ove šupljine su središte čitave cirkulacije u čovekovom telu. Venska krv iz tela se sakuplja u dva velika dovodna stabla, gornjoj i donjoj šupljoj veni koje se ulivaju u desnu pretkomoru. Ušće između desne pretkomore i desne komore zatvoreno je tzv. trikuspidalnom valvulom. Kada se ona otvori, krv struji iz desne pretkomore u komoru. Odatle, krv odlazi u pluća preko stabla plućne arterije, na taj način što se otvaraju zalisci plućne arterije u desnoj komori.

Krv zatim dalje teče kroz pluća do najsitnijih kapilara, preko kojih dolazi u dodir sa alveolama (plućnim mehurićima) koji sadrže vazduh udahnut preko sistema disajnih puteva. Tu, u plućima, hemoglobin iz krvi prima kiseonik i zatim se tako obogaćena krv dalje uliva preko sistema plućnih vena u levu pretkomoru srca. Odatle, krv prelazi u levu komoru, kada se otvori mitralna valvula koja zatvara ušće između ove dve šupljine. Ušće leve komore u najveću arteriju čovekovog tela, aortu, zatvoreno je polumesečastim zaliscima. U fazi dijastole ovi zalisci zatvaraju ušće i leva komora se tada puni krvlju. Kada se ovi zalisci otvore, nastupa faza sistole i krv dalje prelazi iz srca u aortu. Odatle, iz aorte, tok krvi se deli u arterije namenjene svim delovima tela i organima, radi transporta kiseonika i svih neophodnih hranljivih materija.

Ishranu srčanog mišića obezbeđuje sistem koronarnih arterija. Postoje dve glavne koronarne arterije koje izlaze iz početnog dela aorte, leva i desna. S obzirom da se glavno stablo leve koronarne arterije nakon kratkog puta od oko 2,5 cm deli na dve glavne grane, ispravno je govoriti da postoje sistemi tri glavne koronarne arterije:

• Prednja silazna arterija (ramus interventrikularis anterior) koja teče prednjom stranom srca između leve i desne komore.
• Polukružna arterija (ramus circulflexus) koja počinje svoj tok na prednjoj strani srca, zaobilazi ga prelazeći na zadnju stranu kojom teče u udubljenju između leve pretkomore i leve komore.
• Desna koronarna arterija koja teče najpre na prednjoj strani srca udesno između desne pretkomore i komore i prelazi zatim na zadnju stranu gde teče kroz udubljenje između dve šupljine.

Tri glavna stabla koronarnih arterija dele se na čitav niz manjih grana koje prodiru u srčani mišić i hrane pojedine njegove delove. Dužina glavnih koronarnih arterija iznosi 10— —12 cm, a unutrašnji presek je 2—3 mm. Protok krvi kroz zdrave neoštećene arterije iznosi oko 50 litara na sat.

Ateroskleroza se u koronarnim arterijama javlja pretežno na tri glavna stabla. Progresivni rast ateroma prouzrokuje postepeno suženje krvnih sudova, usled čega pojedini delovi srčanog mišića bivaju sve slabije hranjeni i dobijaju sve manje kiseonika. Usled nedostatka kiseonika i slabe ishrane javljaju se znaci ishemičnog oboljenja srca (koronarne bolesti).

Ateromi se najčešće pojavljuju na sledećim mestima u koronarnim arterijama:

• prva 2 cm stabla prednje silazne arterije,
• početni deo polukružne arterije,
• početni deo u dužini od oko 5 cm desne koronarne arterije,
• kratko zajedničko stablo leve koronarne arterije, s tim što su promene na tom mestu najčešće udružene sa promenama na prednjoj silaznoj arteriji.

Ateroskleroza koronarnih arterija može dugo vremena biti bolest bez ikakvih simptoma. Ova pojava je prisutna kod gotovo svih ljudi, pogotovo u urbanim i industrijskim sredinama, a znaci bolesti nastupaju obično onda kada je jedna ili više arterija suženo preko 60%. U tom slučaju se zbog nedovoljnog prisustva kiseonika u srčanom mišiću javlja bol koji se naziva stenokardija. Oboljenje praćeno ovim bolom u grudima naziva se angina pektoris.

Snimanjem koronarnih arterija srca metodom koja se naziva koronarografija, utvrđeno je da se kod 40% bolesnika sa anginom pektoris sreće ateroskleroza sve tri glavne arterije (trosudovna bolest), kod drugih 40% bolest zahvata dve arterije (dvosudovna bolest), a kod 15% u pitanju je ateroskleroza samo jedne arterije (jednosudovna bolest). Kod 5% bolesnika sa anginom pektoris koronarografija ne pokazuje značajniju atei’osklerozu. U takvim slučajevima bolest je prouzrokovana spazmom (grčem) arterija. Ateroskleroza glavnog stabla leve koronarne arterije postoji kod 10—12% bolesnika i obično je udružena sa aterosklerozom drugih velikih sudova.

Ateroskleroza koronarnih arterija najčešći je uzrok srčanih oboljenja čoveka i najznačajniji uzrok smrtnosti. Prisustvo ateroma u jednoj ili više arterija prouzrokuje ishemiju (nedostatak kiseonika) u srčanom mišiću i stoga ishemično oboljenje srca. Posledice ateroskleroze su sledeće:

• angina pektoris, bolest praćena stalnim bolovima u grudima;
• infarkt miokarda, koji nastaje usled potpunog prekida krvotoka u jednoj od koronarnih arterija, usled čega dolazi do nekroze (izumiranja) tkiva srčanog mišića; kod većeg broja bolesnika sa infarktom, koronarna arterija je potpuno začepljena trombom koji se lako stvara usled usporenja toka krvi na neravnoj površini ateroma; kod jednog broja bolesnika, koji su pretrpeli infarkt, postoji teška ateroskleroza koja je dovela do potpunog prekida krvotoka, ali u začepljenoj arteriji se ne nalazi tromb;
• srčana insuficijencija (slabost srčanog mišića) nastupa usled toga što ateroskleroza prouzrokuje rđavu ishranu miokarda; zbog toga miokard postepeno izumire, a na mestima mišićnih vlakana formiraju se ožiljci vezivnog tkiva; zbog gubitka mišićnog tlciva snaga srca postepeno slabi i dolazi do njegovog popuštanja;
• aritmije srca nastaju takođe usled nedostatka kiseonika, zbog čega pojedini delovi miokarda postaju u električnom smislu preterano razdražljivi, što utiče na pojavu ubrzanog i nepravilnog rada srca; zbog toga teška ateroskleroza koronarnih arterija može prouzrokovati pojavu naprasne srčane smrti koja nastupa usled fibrilacije (treperenja) srčanih komora i to često kod osoba koje pre toga nisu imale nikakve smetnje; pored ovog, najtežeg oblika, mogući su i drugi poremećaji srčanog ritma iz istog uzroka.

Ishemično oboljenje srca javlja se naročito često u srednjem životnom dobu, a zatim učestalost sve više raste sa godinama života. To, međutim, ne znači da se i ateroskleroza u koronarnim arterijama pojavljuje tako kasno. Postoji mnogo dokaza da se ateromi u koronarnim arterijama stvaraju još u mladosti. Enos je 1955. proučavao srca velike grupe američkih vojnika poginulih u korejskom ratu. Ateroskleroza različitog stepena, počev od neznatnog zadebljanja do kompletnog začepljenja jedne ili više glavnih arterija nađena je kod 77,3% vojnika čija je prosečna starost iznosila svega 22,1 godine. Sličan eksperiment je izvršio Maknamara (1971), utvrdivši znake ateroskleroze u koronarnim arterijama kod 45% poginulih vojnika, prosečne starosti 23 godine.

Ovi i drugi nalazi omogućili su da se zaključi da ateromi u koronarnim arterijama počinju da se stvaraju već posle 20. godine života, a njihov dalji rast i napredovanje znakova bolesti zavisi od mnogih činilaca, prvenstveno od prisustva jednog ili više faktora rizika. Osoba koja ima visok holesterol, povišeni krvni pritisak i ekstreman je pušač, na primer, nosi realan rizik od nastanka infarkta ili naprasne srčane smrti već u četvrtoj, a neretko i u trećoj deceniji života. Posebno je zapažena sklonost ka brzoj aterosklerozi već u dobu oko 20. godine, nekada i ranije, kod osoba sa familijarnom hiperholesterolemijom (porodičnim povećanjem holesterola u krvi).

Tags:arterija, Ateroskleroza, koronarnih